विचक्राफ्ट ( Witchcraft), हा दोनशे वर्षांपूर्वी पश्चिमेकडील सगळ्यात झपाट्याने वाढणारा धर्म होता. जादू, टोना आणि तत्सम बाबीशी संबंधित हा धर्म ‘सैतानाची’ पूजा करणारा म्हणून ओळखल्या जातो. ‘जादू-टोण्यातून’ जन्म झालेला हा धर्म पुढे अध्यात्मिकतेच्या दिशेने प्रवास करतो; मात्र त्यानंतर जास्त काळ टिकून राहू शकला नाही. फक्त पन्नास वर्ष हा धर्म जोमात होता, नंतर मात्र याला उतरती कळा लागली. मात्र पन्नास वर्षाच्या आपल्या प्रभावामुळे याने इतिहासात आपले नाव कायम केले. इतर धर्माप्रमाणे या धर्मातही साधना आहे, पूजा विधी आहे, अलौकिक तत्वज्ञानसूद्धा आहे.
‘विच’ जिला आपल्याकडे ‘डायन’ म्हणून ओळखल्या जाते. यांना कधीही समाजात सन्मानाचे स्थान मिळाले नाही. नेहमी त्यांचा संबंध ‘अनिष्टांशी’ जोडण्यात आला. जादूचा उपयोग चांगल्या गोष्टीसाठी करणाऱ्यानाही दुर्दैवाने स्वतःची वेगळी ओळख ठेवता आली नाही.
चौदाव्या शतकापासून जवळपास अठराव्या शतकांपर्यंत, ‘विचक्राफ्ट’ ख्रिश्चनविरोधी मानल्या गेल्यामुळे ते निषिद्ध होते. सैतानाशी संगनमत करून अद्भुत शक्ती मिळवणारे निधर्मी, देवांचे शत्रू म्हणून त्यांना मारून टाकण्यात येत असे. हजारो लोकांना ते ‘विचक्राफ्ट’ ला मानणारे असल्याच्या नुसत्या संशयावरून, त्यांचे हाल-हाल करून , त्यांना मारून टाकल्या गेले. त्यांच्या बाबत रंजक आणि थरारक गोष्टी पसरवण्यात आल्या. ते सैतानाशी स्वतःच्या रक्ताने लिहिलेला करार करतात, सैतानासोबत दरवर्षी एकदा मध्यरात्रीला सर्व मिळून मेजवानी करतात तेंव्हा विधी म्हणून सैतानाच्या पार्श्वभागाचे चुंबन घेतात आणि मेजवानीत लहान मुलं भाजून खातात. या सर्व कथांना कुठलाही पुरावा नाही मात्र ’डायन’ या प्रकाराबाबत राग, द्वेष, आणि मुख्य म्हणजे भीती पसरवण्यासाठी त्या पुरेशा होत्या. या धर्माला मानणाऱ्या लोकांच्या बाबतीतील प्रत्येक गोष्ट अतिरंजित, अतिशोयक्तीपूर्ण होती. त्यामुळेच ‘विचहंटिंग' नावाचा एक नवा प्रकार सुरु झाला. अशा सर्व ‘डायन' ला पकडून मारून टाकण्यासाठी ‘विचहंटर’ म्हणून जगावेगळा व्यवसायच सुरु झाला. दुसऱ्या महायुद्धानंतर ‘विचक्राफ्ट’ धर्म म्हणून उदयाला येऊ लागला होता मात्र लगेच १९५३ मध्ये विचक्राफ्ट विरोधी कायदा अंमलात आल्यामुळे त्याचा पुढील प्रसार थांबला.
‘विचक्राफ्ट’ या शब्दाचे तीन अर्थ आहेत हे आधी आपण स्पष्ट करायला हवे. पहिला अर्थ म्हणजे ‘जादू ही एक कला आहे’ ज्यामध्ये चांगल्या-वाईट गोष्टीसाठी मंत्राचा उपयोग करून जादू टोणा केल्या जातो. दुसरा अर्थ म्हणजे सैतानाची पूजा करण्याच्या पद्धतीलासुद्धा ‘विचक्राफ्ट’ म्हटल्या गेले, तर तिसरा अर्थ म्हणजे एक धर्म म्हणून. (विचक्राफ्ट: ‘धर्म' या अर्थाने वापरावा लागतो तेंव्हा त्यातील ‘W’ हे अक्षर मोठ्या लिपीतील लिहिल्या जाते. इतर अर्थासाठी छोटा ‘w’ वापरतात.) गमतीशीर गोष्ट म्हणजे हे तिन्ही अर्थ एकमेकांत इतके गुंतून आहेत की, त्याचा तोटा विचक्राफ्टला ‘धर्म’ मानणाऱ्या लोकांना झाला.
यासंदर्भात आणखी एक गोष्ट लक्षात घ्यायला हवी. ‘पॅगन’ म्हणजे निसर्गपुजकांचा धर्म. या निसर्गपुजकांच्या अनेक उपशाखा आहेत. त्यातील एक शाखा म्हणजे ‘विचक्राफ्ट’ होय असे अनेक अभ्यासक समजतात. जेराल्ड गार्डनर नावाच्या व्यक्तीला ‘विचक्राफ्ट’ या धर्माचा प्रणेता मानल्या जाते. त्याच्या विचारांना मानणाऱ्यानी निसर्गपूजक धर्माचा, निसर्ग देवतांचा, निसर्ग पूजक विधींचा नव्याने अर्थ मांडण्याचा प्रयत्न केला. ख्रिश्चन आणि ज्यू धर्मामध्ये असलेली पुरुषप्रधानता झुगारून, औपचारिकता बाजूला सारून, मानवी समाजावर त्यांचा अंकुश नाकारून एक स्वतंत्र, स्वायत्त विचार घेऊन आणि निसर्गाशी प्रत्यक्ष संपर्क साधून दैवीशक्तीशी समरूप होता येते ही मांडणी ‘विचक्राफ्ट’ धर्माने केली.
पुजारी, मौलवी, पादरी यांच्यासारख्या दलालांना त्यात स्थान नाही. ‘स्त्री’त्यांच्यासाठी ‘नरकाचे द्वार' नसून ती पूजनीय होती. संभोग त्यांना वर्ज्य नव्हता तर तो उत्सव होता. १९६०च्या दशकात निसर्गपुजकांमध्ये ‘विचक्राफ्ट’ एक धर्म म्हणून आश्वस्त करत होता. त्यातील मुख्य धारणा, मूल्ये आणि नियमन व्हायला लागले होते. असे असले तरी त्यात लवचिकता होती, प्रवाहीपण होते. ज्यामुळे धर्म म्हणून उत्क्रांत होण्याची मुभा मिळत होती. अध्यात्मिक, गूढवादी असा ईश्वरप्राप्तीचा मार्ग म्हणून अनेकांना त्याचा मोह होत होता.
विचक्राफ्ट म्हणजे पर्यायाने निसर्गपूजकांचे अनेक पंथ उदयाला येत होतेच. मात्र या सर्वांची गोची एक गोष्टीमुळे झाली. ती म्हणजे ‘विचक्राफ्ट’ हा शब्द...
विच, डायन , सैतान यांची पूजा करणाऱ्यांनासुद्धा हाच शब्द उपयोजल्या जात असल्यामुळे, धर्म म्हणून त्यांच्याशी नकारात्मकता जोडल्या गेली. त्यामुळे मुख्य धर्मियांना विरोध करण्यासाठीं आयते कोलीत मिळाले. तसेही पुरुषप्रधान मानणाऱ्या धर्मांना हा स्त्रीप्रधान धर्म रुचला नाही. नैतिकतेचा आव आणणाऱ्यांना यातील संभोगविधी खटकत गेले. ख्रिश्चनांमध्ये ‘नन’ किंवा ‘पादरी’ यांना आजीवन ब्रह्मचर्य पाळावे लागत असे. त्याविरुद्ध भूमिका घेणारा धर्म त्यांना नाकबूल होता. देव आणि माणूस यांच्यातील दुवा म्हणून ‘दलाली' करणाऱ्यांना आपले महत्त्व कमी व्हायची भीती सतत वाटायची म्हणून आजपर्यंत त्या प्रत्येक धार्मिक चळवळीला त्यांनी नष्ट केले जे ईश्वराशी त्यांच्या शिवाय एकरूप होण्याचा विचार मांडत आले. विचक्राफ्ट हा त्यांच्या अस्तित्वाला धोका होता. त्यांनी पद्धतशीरपणे त्यांना संपवले.
